Η Δημοκρατία είναι ο εχθρός, Tου Slavoj Žižek

Οι διαδηλώσεις στη Wall Street και στον St Paul’s Cathedral είναι ταυτόσημες έγραψε η συγγραφέας Anne Applebaum στην Washington Post, ‘στην έλλειψη εστίασής τους, στην ατελή φύσης τους, και πάνω απ’ όλα στην άρνησή τους να συμμετέχουν στους υπάρχοντες δημοκρατικούς θεσμούς’. ‘Εν αντιθέσει με τους Αιγυπτίους στην Πλατεία Ταχρίρ,’ συνεχίζει, ‘με τους οποίους συγκρίνουμε ανοιχτά (και γελοία) τους διαδηλωτές του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης, έχουμε δημοκρατικούς θεσμούς.’

Από τη στιγμή που περιορίζουμε τις διαδηλώσεις της Πλατεία Ταχρίρ στο αίτημα για Δυτικού-τύπου δημοκρατία, όπως κάνει η Applebaum, βεβαίως γίνεται γελοίο να συγκρίνει κανείς τις διαμαρτυρίες της Wall Street με τα γεγονότα στην Αίγυπτο: πώς μπορούν οι διαδηλωτές στη Δύση να απαιτούν αυτό που ήδη έχουν; Αυτό που αποκλείει η άποψη είναι την περίπτωση μιας γενικής δυσαρέσκειας για το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα που παίρνει διάφορες μορφές εδώ ή εκεί.

‘Ωστόσο κατά μία έννοια,’ παραδέχθηκε, ‘η αποτυχία του παγκόσμιου αντικαπιταλιστικού κινήματος κατάληψης πλατειών να διατυπώσει σοβαρές νομοθετικές προτάσεις είναι κατανοητή: τόσο οι αιτίες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης όσο και οι λύσεις γι’ αυτήν βρίσκονται, εξ ορισμού, έξω απ’ την αρμοδιότητα των τοπικών και εθνικών πολιτικών προσώπων.’ Εξαναγκάζεται στο συμπέρασμα ότι ‘η παγκοσμιοποίηση έχει σαφώς αρχίσει να υπονομεύει τη νομιμότητα των Δυτικών δημοκρατιών.’ Αυτό είναι ακριβώς αυτό στο οποίο οι διαδηλωτές  προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή: ο παγκόσμιος καπιταλισμός υπονομεύει τη δημοκρατία. Το λογικό συμπέρασμα είναι επίσης ότι θα πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε πώς να επεκτείνουμε τη δημοκρατία πέρα από τη σημερινή της μορφή, βασισμένη στην πολυκομματική συγκρότηση των εθνών-κρατών, η οποία έχει αποδειχθεί ανίκανη να διαχειριστεί τις καταστροφικές συνέπειες της οικονομικής ζωής. Αντί να κάνουμε αυτό το βήμα, ωστόσο, η Applebaum μετατοπίζει το φταίξιμο στους διαδηλωτές για την ανάδειξη των θεμάτων αυτών:

Οι ‘απανταχού’ ακτιβιστές, εάν δεν είναι προσεκτικοί, θα επιταχύνουν αυτή την παρακμή. Οι διαδηλωτές του Λονδίνου φωνάζουν: ‘Χρειάζεται να έχουμε μια διαδικασία!’ Λοιπόν, έχουν ήδη μια διαδικασία: αποκαλείται Βρετανικό πολιτικό σύστημα. Και αν δεν καταλάβουν πώς να το χρησιμοποιούν, απλώς θα το αποδυναμώσουν περαιτέρω.

Έτσι, το επιχείρημα της Applebaum φαίνεται να είναι ότι εφόσον η παγκόσμια οικονομία δεν εμπίπτει στο πεδίο της δημοκρατικής πολιτικής, οποιαδήποτε προσπάθεια για την επέκταση της δημοκρατίας για τη διαχείρισή της θα επιταχύνει την παρακμή της δημοκρατίας. Τί, λοιπόν, υποτίθεται πως θα πρέπει να κάνουμε; Συνεχίστε τη συμμετοχή, όπως φαίνεται, σε ένα πολιτικό σύστημα το οποίο, σύμφωνα με τη δική της άποψη, δεν μπορεί να κάνει τη δουλειά.

Δεν υπάρχει έλλειψη αντι-καπιταλιστικής κριτικής αυτή τη στιγμή: είμαστε πλημμυρισμένοι με ιστορίες για τις εταιρείες που αδίστακτα ρυπαίνουν το περιβάλλον μας, τους τραπεζίτες που παίρνουν χοντρά μπόνους ενώ οι τράπεζές τους είναι σωσμένες από το δημόσιο χρήμα, τα κάτεργα όπου παιδιά δουλεύουν υπερωρίες για να παράγουν φθηνά ρούχα για τα μεγάλα πολυκαταστήματα. Υπάρχει μια παγίδα, όμως. Η υπόθεση είναι ότι ο αγώνας ενάντια σε αυτές τις υπερβολές θα έπρεπε να λαμβάνει χώρα στο οικείο φιλελεύθερο-δημοκρατικό πλαίσιο. Ο (ρητός ή σιωπηρός) στόχος είναι να εκδημοκρατίσουμε τον καπιταλισμό, να επεκτείνουμε το δημοκρατικό έλεγχο σε όλη την παγκόσμια οικονομία, μέσα από την πίεση στην έκθεση των μέσων, τις κοινοβουλευτικές διεργασίες, τους αυστηρότερους νόμους, τις αστυνομικές έρευνες κλπ. Αυτό που παραμένει ανεξέταστο είναι το θεσμικό πλαίσιο του αστικού δημοκρατικού κράτους. Αυτό παραμείνει ιερό ακόμα και στις πιο ριζοσπαστικές μορφές του ‘ηθικού αντι-καπιταλισμού’ – το φόρουμ του Πόρτο Αλέγκρε, το κίνημα του Σιάτλ και ούτω καθεξής.

Εδώ, η βασική αντίληψη του Μαρξ παραμένει επίκαιρη σήμερα όπως ήταν πάντα: το ζήτημα της ελευθερίας δεν πρέπει να εντοπίζεται κατά κύριο λόγο στη σφαίρα της πολιτικής – δηλ. σε θέματα όπως οι ελεύθερες εκλογές, η ανεξάρτητη δικαιοσύνη, η ελευθερία του τύπου, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η πραγματική ελευθερία βρίσκεται στο ‘μη-πολιτικό’ δίκτυο των κοινωνικών σχέσεων, από την αγορά έως την οικογένεια, όπου η αλλαγή που απαιτείται προκειμένου να επιφέρει βελτιώσεις δεν είναι πολιτική μεταρρύθμιση, αλλά μια αλλαγή στις κοινωνικές σχέσεις της παραγωγής. Δεν ψηφίζουμε σχετικά με το ποιος κατέχει τι, ή για τις σχέσεις μεταξύ των εργατών σε ένα εργοστάσιο. Τέτοια πράγματα αφήνονται σε διαδικασίες έξω από τη σφαίρα της πολιτικής, και αυτό είναι μια αυταπάτη ότι κάποιος μπορεί να τα αλλάξει  ‘επεκτείνοντας’ τη δημοκρατία: ας πούμε, με τη δημιουργία ‘δημοκρατικών’ τραπεζών υπό τον έλεγχο του λαού. Ριζικές αλλαγές σε αυτό τον τομέα θα πρέπει να γίνουν έξω από τη σφαίρα των δημοκρατικών μηχανισμών όπως νομικά δικαιώματα κλπ. Έχουν ένα θετικό ρόλο να παίξουν, σίγουρα, αλλά πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι δημοκρατικοί μηχανισμοί αποτελούν μέρος μιας αστικής-κρατικής μηχανής που έχει σχεδιαστεί για να εξασφαλίζει την απρόσκοπτη λειτουργία της καπιταλιστικής αναπαραγωγής. Ο Μπαντιού είχε δίκιο όταν έλεγε ότι το όνομα του μεγαλύτερου εχθρού σήμερα δεν είναι ο καπιταλισμός, η αυτοκρατορία, η εκμετάλλευση ή ο,τιδήποτε τέτοιο, αλλά η δημοκρατία: είναι η ‘δημοκρατική ψευδαίσθηση’, η αποδοχή των δημοκρατικών μηχανισμών ως το μόνο θεμιτό μέσο για την αλλαγή, που εμποδίζει μια γνήσια μεταμόρφωση στις καπιταλιστικές σχέσεις.

Η διαδηλώσεις της Wall Street είναι μονάχα μια αρχή, αλλά πρέπει κανείς να αρχίσει με αυτό τον τρόπο, με μια τυπική χειρονομία απόρριψης που είναι πιο σημαντική από το θετικό της περιεχόμενο, γιατί μονάχα μια τέτοια χειρονομία μπορεί να ανοίξει το χώρο για νέο περιεχόμενο. Γι’ αυτό δεν πρέπει να αποσπάσουμε την προσοχή μας με το ερώτημα: ‘Μα τι θέλετε;’ Αυτή είναι η ερώτηση που απευθύνεται από την ανδρική εξουσία στην υστερική γυναίκα: ‘Όλη αυτή η γκρίνια και τα παράπονα – έχεις καμιά ιδέα για το τι πραγματικά θέλεις;’ Με ψυχαναλυτικούς όρους, οι διαμαρτυρίες είναι ένα υστερικό ξέσπασμα που προκαλεί ο κύριος, υπονομεύοντας την εξουσία του, και η ερώτηση του κυρίου – ‘Μα τι θέλεις;’ – μεταμφιέζει το υπονοούμενό του: ‘Απάντησέ μου με τους όρους μου διαφορετικά σκάσε!’ Μέχρι τώρα, οι διαδηλωτές κάνουν καλά που αποφεύγουν την έκθεση τους στην κριτική με την οποία ο Λακάν ισοπέδωσε τους φοιτητες του 1968: ‘Ως επαναστάτες, είστε υστερικοί που απαιτείτε ένα νέο κύριο. Θα πάρετε έναν.’

Μετάφρ. aixmi

Κάντε το πρώτο σχόλιο

Υποβολή απάντησης

Η ηλ. διεύθυνσή σας δεν δημοσιεύεται.


*