Το κείμενο γράφτηκε στη φυλακή μόλις δύο βδομάδες αφότου ο Ανρύ είχε ρίξει τη βόμβα στο Παρισινό Café Τερμινούς, σκοτώνοντας έναν και τραυματίζοντας δώδεκα.
Κατά την επίσκεψη που κάνατε στο κελί μου την Κυριακή, την 18η του τωρινού μηνός, είχαμε μια πολύ φιλική συζήτηση περί αναρχικών ιδεών.
Είπατε πως ήσασταν πολύ έκπληκτος που μαθαίνατε τις θεωρίες μας από ένα διαφορετικό φως, και μου ζητήσατε να συνοψίσω τη συνομιλία μας γραπτώς, προκειμένου να γνωρίσετε καλλίτερα τι επιζητούν οι αναρχικοί.
Μπορείτε εύκολα να καταλάβετε, m o n s i e u r , πως σε λίγες μόνο σελίδες δεν μπορεί κανείς να ερμηνεύσει μια θεωρία που αναλύει την υπάρχουσα κοινωνική μας ζωή σε όλες τις εκδηλώσεις της· που μελετά τούτες τις εκδηλώσεις με τον τρόπο που ένας γιατρός εξετάζει ένα άρρωστο σώμα, και τις οποίες έπειτα καταδικάζει επειδή είναι αντίθετες με την ανθρώπινη ευτυχία και, στη θέση τους, κτίζει μια εντελώς νέα ζωή, βασισμένη σε αρχές πλήρως ανταγωνιστικές με κείνες στις οποίες η παληά κοινωνία οικοδομήθηκε.
Μόλον τούτοις, άλλοι έχουν ήδη κάμει αυτό που μου ζητάτε: ο Κροπότκιν, ο Ρεκλύ, ο Σεμπαστιέν Φωρ έχουν διατυπώσει τις ιδέες τους, και ώθησαν την ανάπτυξή τους όσο μπόρεσαν περισσότερο.
Διαβάστε την Ε ξ έ λ ι ξ η κ α ι Ε π α ν ά σ τ α σ η του Ρεκλύ, Η Α ν α ρ χ ι κ ή Η θ ι κ ή , Ε ξ ο μ ο λ ο γ ή σ ε ι ς ε ν ό ς Ε π α ν α σ τ ά τ η , Η Κ α τ ά κ τ η σ η τ ο υ Ψ ω μ ι ο ύ του Πέτρου Κροπότκιν· Ε ξ ο υ σ ί α κ α ι Ε λ ε υ θ ε ρ ί α , Η Ε κ μ η χ ά ν ι σ η κ α ι ο ι Σ υ ν έ π ε ι έ ς τ ι ς του Σεμπαστιέν Φωρ· Η Ε τ ο ι μ ο θ ά ν α τ η Κ ο ι ν ω ν ί α κ α ι η Α ν α ρ χ ί α του Γκραβ· Μ ε τ α ξ ύ Α γ ρ ο τ ώ ν του Μαλατέστα· διαβάστε επίσης τα πολυάριθμα φυλλάδια και μανιφέστα που έχουν εμφανιστεί τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, καθένα απ’ αυτά διατυπώνει καινούργιες ιδέες, ανάλογα με το πόσο η εκπαίδευση ή οι περιστάσεις το επιτρέπουν στους συγγραφείς τους.
Διαβάστε όλ’ αυτά και τότε θα σχηματίσετε μια καλά τεκμηριωμένη άποψη σχετικά με την αναρχία.
Παρόλ’ αυτά, μη νομίσετε ότι ο αναρχισμός είναι ένα δόγμα, ένα δόγμα που δεν μπορεί να προσβληθεί, αδιαμφισβήτητο, σεβαστό απ’ τους οπαδούς του όπως είναι το Κοράνι απ’ τους Μουσουλμάνους.
Όχι, η απόλυτη ελευθερία που επιζητάμε διευρύνει ακατάπαυστα τις ιδέες μας, τις εξυψώνει προς νέους ορίζοντες (ακολουθώντας τη θέληση των διάφορων ατόμων) και τις απομακρύνει απ’ τα αυστηρά πλαίσια της πειθαρχίας και της κωδικοποίησης.
Δεν είμαστε “πιστοί·” δεν υποκλινόμαστε μπροστά στον Ρεκλύ ή τον Κροπότκιν. Συζητάμε τις ιδέες τους, τις αποδεχόμαστε όταν αναπτύσσουν συμπαθητικές εντυπώσεις στο μυαλό μας, αλλά τις απορρίπτουμε όταν δε χτυπούν καμμιά χορδή μέσα μας.
Είμαστε μακρυά απ’ το να κατέχουμε την τυφλή πίστη των κολλεκτιβιστών, που πιστεύουν σε κάτι επειδή ο Γκεσντ είπε πως θάπρεπε να πιστέψουν, και που έχουν μια κατήχηση που οι παραγράφοι της θάταν ιεροσυλία ν’ αμφισβητηθούν.
Δοσμένων αυτών, θα προσπαθήσω περιληπτικά και σύντομα να σας εξηγήσω τι ε γ ώ καταλαβαίνω απ’ την αναρχία, δίχως να συμπεριλαμβάνω άλλους συντρόφους που, σε ωρισμένα σημεία, θα μπορούσαν νάχουν διαφορετικές απόψεις απ’ τις δικές μου.
Δε θα μπορούσατε ν’ αμφισβητήσετε το γεγονός πως το υπάρχον κοινωνικό σύστημα είναι κακό, και η απόδειξη πως είναι, είναι ότι καθένας υποφέρει απ’ αυτό. Απ’ το φτωχό πλανόδιο, δίχως ψωμί ούτε στέγη, που γνωρίζει διαρκώς πείνα, ως τον εκατομμυριούχο, που ζει με το φόβο μιας εξέγερσης των φτωχών που θα ταράξουν την πέψη του, ολάκερη η ανθρωπότητα ζει σε κατάσταση ανησυχίας.
Σε ποια βάση η αστική κοινωνία στηρίζεται; Βάζοντας κατά μέρος τις αρχές της οικογένειας, της πατρίδας, και της θρησκείας, που δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά θεωρήματα, μπορούμε να βεβαιώσουμε πως οι δύο ακρογωνιαίοι λίθοι, οι δύο θεμελιώδεις αρχές της υπάρχουσας κατάστασης είναι η εξουσία και η ιδιοχτησία.
Δε θέλω να συνεχίσω άλλο πάνω σ’ αυτό το θέμα: θα μου είταν εύκολο ν’ αποδείξω πως όλες οι αρρώστιες απ’ τις οποίες υποφέρουμε προέρχονται απ’ την ιδιοχτησία και την εξουσία.
Φτώχεια, κλεψιά, εγκληματικότητα, πορνεία, πόλεμος, επανάσταση όλ’ αυτά δεν είναι παρά τ’ αποτελέσματα τούτων των αρχών.
Οι δύο βάσεις της κοινωνίας είναι γι’ αυτό κακές, δεν υπάρχει λόγος να διστάζουμε. Δε χρειάζεται να δοκιμάσετε κάποιο απ’ την ομάδα των καταπραϋντικών (π.χ. σοσιαλισμός) που χρησιμεύουν μονάχα στο να μεταλλάξουν το ελάττωμα. Τα δύο φαύλα μικρόβια πρέπει να σκοτωθούν, και να εκριζωθούν απ’ την κοινωνική ζωή.
Γι’ αυτό εμείς οι αναρχικοί θέλουμε ν’ αντικαταστήσουμε την ιδιωτική ιδιοχτησία με τον κομμουνισμό, και την εξουσία με την ελευθερία.
Όχι άλλα συμβόλαια κατοχής ή κυριαρχίας: απόλυτη ισότητα.
Όταν λέμε απόλυτη ισότητα δεν ισχυριζόμαστε πως όλοι οι άνθρωποι θάχουν το ίδιο μυαλό, την ίδια φυσική οργάνωση: γνωρίζουμε πως θα υπάρχει πάντοτε μεγάλη ποικιλία στις εγκεφαλικές και φυσικές δεξιότητες. Είναι ακριβώς τούτη η ποικιλία των ικανοτήτων που θα υλοποιήσει την παραγωγή όλων αυτών πούναι αναγκαία για την ανθρωπότητα, και υπολογίζουμε σ’ αυτό καθώς και στο να διατηρήσουμε άμιλλα σε μια αναρχική κοινωνία.
Θα υπάρχουν μηχανικοί και εργάτες: αυτό είναι προφανές. Αλλ’ ο ένας δε θα θεωρείται ανώτερος απ’ τους άλλους, επειδή το έργο του μηχανικού είναι άχρηστο δίχως τη συνεργασία των εργατών, κι αντίστροφα.
Ο καθένας θάναι ελεύθερος να επιλέξει την τέχνη του, θα υπάρχουν μόνο όντα που υπακούουν, δίχως καταναγκασμούς, στις κλίσεις που η φύση επροίκισεν (εγγύηση καλής παραγωγικότητας).
Εδώ ένα ερώτημα πρέπει να τεθεί: Και ο τεμπέλης; Θα θέλουν όλοι να εργάζονται;
Απαντάμαι ναι, όλοι θα θέλουν να εργάζονται, κι αυτός είναι ο λόγος:
Σήμερα, ο μέσος όρος της εργάσιμης μέρας είναι δέκα ώρες.
Πολλοί εργαζόμενοι κρατούνται αποσχολημένοι σε δουλειές πούναι εντελώς άχρηστες για την κοινωνία, ιδιαίτερα για τον εξοπλισμό του στρατού και του ναυτικού. Πολλοί επίσης είναι άνεργοι. Προσθέστε σ’ αυτό έναν αξιoσημείωτο αριθμό υγιεινών ανθρώπων που δεν παράγουν τίποτα: οι στρατιώτες, οι παπάδες, οι αστυνομικοί, οι δικαστές, οι δημόσιοι υπάλληλοι, κ.λπ.
Μπορούμε έτσι να πούμε, δίχως να κατηγορηθούμε για υπερβολή, πως από εκατό ικανούς να παράγουν κάποιο είδος εργασίας, μόνον οι πενήντα προσφέρουν μια προσπάθεια αληθινά χρήσιμη για την κοινωνία. Είναι αυτοί οι πενήντα που παράγουν όλα τα πλούτη της κοινωνίας.
Απ’ αυτό συνεπάγεται ότι εάν όλοι εργάζονταν, αντί για δέκα ώρες τη μέρα η εργάσιμη μέρα θα μειωνόταν μόνο σε πέντε.
Mόλον τούτοις θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι στη σημερινή κατάσταση πραγμάτων το σύνολο των βιομηχανικών προϊόντων είναι τέσσερις φορές, και των γεωργικών προϊόντων τρεις φορές το ποσό που απαιτείται για την κάλυψη των αναγκών της ανθρωπότητας· που σημαίνει ότι η ανθρωπότητα θάταν τρεις φορές περισσότερο ντυμμένη, στεγασμένη, ζεσταμένη, θρεμμένη· με μια λέξη, θα είχαμε όλες τις ανάγκες της ικανοποιημένες εάν η σπατάλη και άλλες αιτίες δεν κατέστρεφαν τούτη την υπερπαραγωγή. (Θα βρείτε αυτά τα στατιστικά στο μικρό φυλλάδιο: “Τα Προϊόντα της Γης και της Βιομηχανίας”).
Απ’ ό,τι έχει γίνει στο παρελθόν, μπορούμε να καταλήξουμε στο εξής συμπέρασμα:
Μια κοινωνία όπου όλοι θα εργάζονταν από κοινού, και η οποία θάταν ικανοποιημένη με την παραγωγικότητα όχι πολύ πέρα απ’ τις ανάγκες των καταναλωτών (το πλεόνασμα του πρώτου πάνω στο δεύτερο θ’ αποτελούσε ένα μικρό απόθεμα) θάπρεπε να ζητήσει από κάθε υγιεινό μέλος της μια προσπάθεια δύο ή τριών μόλις ωρών, ίσως λιγότερο.
Ποιος θα μπορούσε τότε ν’ αρνηθεί να προσφέρει μια τόσο μικρή ποσότητα εργασίας; Ποιος θάθελε να ζήσει με τη ντροπή να κρατείται στην περιφρόνηση απ’ όλους και να θεωρείται παράσιτο;
…Ιδιοχτησία και εξουσία πορεύονται μαζί, η μία υποστηρίζει την άλλη προκειμένου να κρατήσει την ανθρωπότητα σκλαβωμένη.
Τι είναι το δικαίωμα στην ιδιοχτησία; Είναι ένα φυσικό δικαίωμα; Είναι θεμιτό να τρώει ο ένας ενώ ο άλλος να νηστεύει; Όχι. Η φύση, κατά τη δημιουργία μας, μας έκανε όμοιους οργανισμούς, και το στομάχι του εργάτη απαιτεί την ίδια ικανοποίηση μ’ εκείνο του χρηματιστή.
Παρόλ’ αυτά, μία τάξη σήμερα τα έχει πάρει όλα, κλέβοντας απ’ την άλλη τάξη τον επιούσιο όχι μόνο του σώματός της, αλλά και της ψυχής της.
Ναι, σ’ έναν αιώνα που ονομάζουμε της προόδου και της επιστήμης, δεν είναι οδυνηρό να σκεφτόμαστε τα εκατομμύρια των μυαλών πεινασμένων για γνώση και που δεν μπορούν ν’ ανθίσουν; Πόσα παιδιά κοινών ανθρώπων, που θα μπορούσαν νάχουν γίνει αξιόλογοι άνδρες και γυναίκες, χρήσιμοι για την ανθρωπότητα, δεν πρόκειται ποτέ να μάθουν τίποτα παρά τις λίγες απαραίτητες θεωρίες που διδάσκονται στο δημοτικό σχολείο.
Ιδιοχτησία! Αυτός είναι ο εχθρός της ανθρώπινης ευτυχίας, διότι από μόνη της δημιουργεί ανισότητα, και σ’ αυτήν καλλιεργεί μίσος, φθόνο, αιματηρή εξέγερση…
Η εγκαθιδρυμένη εξουσία δεν έχει κανέναν άλλο σκοπό απ’ την έγκριση της ιδιοχτησίας. Είναι κει για να δώσει ισχύ στην υπηρεσία της πράξης της λεηλασίας.
Η εργασία πούναι μια φυσική ανάγκη θα συμφωνήσετε μαζί μου πως κανείς δε θα μπορούσε να ξεφύγει απ’ την τόσο ελάχιστη προσπάθειά της όσο αυτή που μιλήσαμε παραπάνω.
(Η εργασία είναι τόσο φυσική ανάγκη που η Ιστορία μάς δείχνει διάφορους πολιτικούς άνδρες ν’ αποσπώνται με χαρά απ’ τις μέριμνες της πολιτικής προκειμένου να εργαστούν ως απλοί εργάτες: Για να αναφέρω δύο πολύ γνωστές περιπτώσεις: ο Λουδοβίκος XVI απασχολιόταν με κλειδαριές, και στις μέρες μας ο Γλάδστων, “The Great Old Man” [αγγλικά στο πρωτότυπο] επωφελείται στις διακοπές του κόβοντας μερικές απ’ τις βελανιδιές των δασών του, σαν ένας κοινός ξυλοκόπος).
Έτσι βλέπετε, m o n s i e u r , δε θα υπήρχε κανένας λόγος να καταφύγουμε στο νόμο προκειμένου ν’ αποφύγουμε το πρόβλημα των τεμπέληδων.
Αλλά εάν σε μια ασυνήθιστη περίπτωση που κάποιος ήθελε ν’ αρνηθεί να βοηθήσει τους αδελφούς του, θάταν α κ ό μ α λιγότερο δαπανηρό να ταΐζει αυτόν τον ατυχή, που μπορεί να χαρακτηριστεί μόνον ως άρρωστος, παρά να διατηρεί νομοθέτες, δικαστές, αστυνομικούς και φύλακες για να τον εκβιάσουν.
Πολλά άλλα ερωτήματα εγείρονται, αλλ’ είναι δευτερεύοντα, το πιο σημαντικό πράγμα είναι να διαβεβαιώσουμε πως η κατάργηση της ιδιοχτησίας δε θα προκαλούσε σταμάτημα της παραγωγής λόγω της ανάπτυξης της οκνηρίας, κι η αναρχική κοινωνία θα ήξερε πως να θρέψει τον εαυτό της και να ικανοποιήσει όλες τις της ανάγκες.
Όλες οι άλλες αντιρρήσεις που μπορούν να εγερθούν εύκολα θ’ ανασκευαστούν παίρνοντας έμπνευση απ’ την ιδέα ότι ένα αναρχικό περιβάλλον θα προκαλούσε την αύξηση σε καθένα απ’ τα μέλη της τής αγάπης και της αλληλεγγύης κατά το δοκούν, επειδή ο άνθρωπος θα γνωρίσει πως δουλεύοντας για τους άλλους δουλεύει για τον εαυτό του.
Μια φαινομενικά καλλίτερα τεκμηριωμένη αντίρρηση είναι η ακόλουθη:
Εάν δεν υπάρχει πλέον εξουσία, εάν δεν υπάρχει ο φόβος του χωροφύλακα να σταματήσει το χέρι του εγκληματία, δεν κινδυνεύουμε να βλέπουμε εγκλήματα και πλημμελήματα να πολλαπλασιάζονται μ’ ένα τρομακτικό ποσοστό;
Η απάντηση είναι απλή:
Μπορούμε να ταξινομήσουμε τα εγκλήματα που διαπράττονται σήμερα σε δύο κύριες κατηγορίες· εγκλήματα συμφέροντος και εγκλήματα πάθους.
Η πρώτη ομάδα θα εξαφανιστεί από μόνη της, αφού δε θα υπάρχουν επιθέσεις στην ιδιοχτησία σε περιβάλλον πούχει τελειώσει με την ιδιοχτησία.
Όσον αφορά τη δεύτερη ομάδα, κανείς νόμος δεν μπορεί να την εμποδίσει. Μακρυά απ’ το νάναι αυτή η αιτία, το ισχύον δίκαιο – το οποίο αθωώνει ένα σύζυγο που σκοτώνει τη μοιχαλίδα γυναίκα του – δεν κάνει τίποτ’ άλλο απ’ το να ευνοεί τη συχνότητα αυτών των εγκλημάτων.
Αντίθετα, ένα αναρχικό περιβάλλον θα εξύψωνε το ηθικό επίπεδο της ανθρωπότητας ο Άνθρωπος θα καταλάβει πως δεν έχει κανένα δικαίωμα πάνω σε μια γυναίκα που δίνεται σ’ έναν άλλο άνδρα, απ’ τη στιγμή που η γυναίκα δεν κάνει τίποτε άλλο απ’ το ν’ ακολουθεί τη φύση της.
Συνεπώς εγκλήματα, σε μια μελλοντική κοινωνία, θα γίνονται όλο και πιο σπάνια, μέχρι να εξαφανιστούν εντελώς.
Μ o n s i e u r , θα συνοψίσω για σας το ιδανικό μου για μιαν αναρχική κοινωνία.
Όχι πια εξουσία, πούναι πολύ πιο αντίθετη στην ανθρώπινη ευτυχία απ’ τις λίγες υπερβολές που μπορεί να συμβούν στο ξεκίνημα μιας ελεύθερης κοινωνίας.
Στη θέση της τωρινής εξουσιαστικής οργάνωσης, μια ομάδα ατόμων με συμπάθειες και σχέσεις δίχως νόμους ή ηγέτες.
Όχι πια ιδιωτική ιδιοχτησία· συγκέντρωση από κοινού των προϊόντων· καθένας να εργάζεται και να καταναλώνει σύμφωνα με τις ανάγκες του, δηλαδή, ό,τι επιθυμεί.
Όχι πια οικογένεια, εγωιστές και αστοί, που κάμουν τον άνδρα ιδιοχτησία της γυναίκας και τη γυναίκα ιδιοχτησία του άνδρα· όχι πια διεκδικήσεις δύο υπάρξεων που αγαπούν ο ένας τον άλλον αλλά μια στιγμή που παραμένουν εννωμένοι ως το τέλος της ζωής τους.
Η φύση είναι ιδιότροπη: πάντα απαιτεί νέες αισθήσεις. Θέλει ελεύθερο έρωτα. Αυτός είναι ο λόγος που θέλουμε ελεύθερες ενώσεις.
Όχι πια πατρίδες, όχι πια μίσος μεταξύ αδελφών, αντιτάξεις μεταξύ ανθρώπων που δεν έχουν δει ο ένας τον άλλον.
Αντικατάσταση της στενής και μικροπρεπής αφοσίωσης των σωβινιστών στη χώρα τους απ’ τη μεγάλη και γόνιμη αγάπη ολάκερης την ανθρωπότητας, δίχως διάκριση φυλής ή χρώματος.
Όχι πια θρησκείες, σφυρηλατημένες απ’ τους παπάδες προκειμένου να υποβαθμίσουν τις μάζες και να τους δώσουν την ελπίδα μιας καλλίτερης ζωής, ενώ οι ίδιοι απολαμβάνουν τη ζωή εδώ και τώρα.
Αντιθέτως, συνεχής επέκταση των επιστημών, στις οποίες φθάνει κάθε ον που θα αισθανθεί προσκολλημένο στη μελέτη τους, σιγά-σιγά φέρνοντας όλους τους ανθρώπους σε μια υλιστική συνείδηση.
Η συγκεκριμένη μελέτη υπνωτικών φαινομένων, που η επιστήμη έχει αρχίσει να λαμβάνει γνώση, προκειμένου ν’ αποκαλύπτει τους τσαρλατάνους που παρουσιάζουν στους αμαθής, μ’ ένα θαυμάσιο και δεισιδαιμονικό φως, γεγονότα πούναι εντελώς φυσικά.
Με μια λέξη, όχι πια εμπόδια στην ελεύθερη ανάπτυξη της ανθρώπινης φύσης.
Ελεύθερη άνθηση των σωματικών, εγκεφαλικών και διανοητικών ικανοτήτων.
Δεν είμαι τόσο αισιόδοξος ώστε να πιστεύω πως μια κοινωνία βασισμένη σε τέτοιες βάσεις θα φθάσει σε τέλεια αρμονία. Αλλά έχω τη βαθειά πεποίθηση πως δύο ή τρεις γενιές θάναι αρκετές ώστε να σχίσουν την ανθρωπότητα απ’ την επίδραση του τεχνητού πολιτισμού που υποβάλλεται σήμερα και να την επιστρέψει στην κατάσταση της φύσης, πούναι η κατάσταση της καλοσύνης και της αγάπης.
Αλλά προκειμένου να καταστεί νικηφόρο τούτο το ιδανικό, προκειμένου να ορίσουμε την αναρχική κοινωνία σε μια σταθερή βάση, πρέπει να ξεκινήσουμε με το έργο της καταστροφής. Το παληό, σκουληκοφαγωμένο οικοδόμημα πρέπει να κατεδαφιστεί.
Αυτό είναι κείνο που κάνουμε.
Η αστική τάξη ισχυρίζεται ότι ποτέ δε θα φθάσουμε στο στόχο μας.
Το μέλλον, το πολύ εγγύς μέλλον, θα τους διδάξει.
V i v e l ‘ A n a r c h i e !
Εμίλ Ανρύ 27 Φλεβάρη, 1894
Μετάφρ. aixmi